Klaar u nader
dat teken dat de tol tracht
betreed de stenen ader alsof u wordt verwacht
Want nijver drijft hier en het kabbelt fier
het bevliegt een ingewand verloop
Gegrepen door houten handen
de deining ongeduld
de weg is korter, de weg geeft hoop
Van stroom naar stroming
de stad met open armen
Van mens en kerk en mallemoer
laat hier uw ziel verwarmen
Ontmoet ons in het midden
de stad die steevast lacht
Betreed de stenen ader
en voel het welkom van de gracht.
Vincent Heidema
Bron: Het Tolhuis aan het einde van de Westhaven, gezien vanaf de Nieuwe Veerstal, met de westelijke sluisdeur in geopende stand. Deze foto uit ca. 1940 laat zien hoe het water eeuwenlang vlak langs het Tolhuis stroomt, dat uiteraard is gebouwd om voor de graaf van Holland de tol van passerende schepen te innen. Later int Gouda deze tol voor eigen rekening, hetgeen de stad veel welvaart bezorgt. Geen wonder dat de stad ‘steevast lacht’ als een schip deze ‘stenen ader’ betreedt. Van de drie sluizen in de Binnen-Gouwe is de Havensluis de laatste die wordt aangelegd, in 1614, niet om de vaarweg te blokkeren voor tolweigeraars maar om te voorkomen dat de Hollandsche IJssel de Haven met slib vult. Deze situatie blijft tot de Watersnood van 1953 bestaan. Dan wordt de Havensluis afgesloten en zorgt de toename van het vervoer over land (bus, trein, (vracht)auto) dat Gouda zich van de Hollandsche IJssel afkeert. De Haven kent voortaan nog maar één waterpeil. Anno 2022 zijn er plannen om de historische verbinding tussen stad en water weer te openen, maar hiervoor moet dan wel een nieuwe schutsluis bij het Tolhuis komen, met buitendeuren op Deltahoogte aan de zijde van de IJssel en twee sets deuren met daartussen een sluiskom.
Volgnr.: 063.1 Bron doc.: GBG 27-01 Bron: SAMH 0440.